Ο οριακός ρυθμός υποκατάστασης είναι μια έννοια στη μικροοικονομία που μετρά το ρυθμό με τον οποίο ο καταναλωτής είναι πρόθυμος να καταναλώσει ένα επιπλέον αγαθό ενός τύπου σε αντάλλαγμα για την κατανάλωση ενός αγαθού άλλου τύπου. Επεκτείνεται σε έννοιες όπως η χρησιμότητα και ο νόμος της μείωσης της χρησιμότητας και μπορεί να προέρχεται από καμπύλες αδιαφορίας.
Χρησιμότητα
Στη μικροοικονομία, η "χρησιμότητα" αναφέρεται στον βαθμό ικανοποίησης που οι καταναλωτές λαμβάνουν από την κατανάλωση αγαθών και υπηρεσιών. Αυτά τα αγαθά και οι υπηρεσίες μπορούν να αποτελούνται είτε από τα αγαθά που χρειαζόμαστε είτε από τα αγαθά που θέλουμε. Οι οικονομολόγοι μετρούν τη χρησιμότητα με μια θεωρητική μονάδα που ονομάζεται util. Γενικά, όσο περισσότεροι άνθρωποι καταναλώνουν, τόσο υψηλότερο είναι το επίπεδο χρησιμότητάς τους. Αυτή η τάση όμως δεν συνεχίζεται για πάντα, καθώς ο νόμος της φθίνουσας χρησιμότητας καταλήγει τελικά. Με άλλα λόγια, το κέρδος που λαμβάνουμε από την κατανάλωση ενός επιπλέον αγαθού γίνεται ολοένα και λιγότερο, καθώς οι καταναλωτές έχουν λιγότερη ανάγκη ή επιθυμία για το συγκεκριμένο αγαθό.
Καμπύλες αδιαφορίας
Κατά την ανάλυση των προτιμήσεων των καταναλωτών μεταξύ δύο αγαθών, οι οικονομολόγοι μετρούν την χρησιμότητα με καμπύλες αδιαφορίας. Εξετάστε ένα γράφημα που αντιπροσωπεύει την ποσότητα μήλων στον άξονα Χ και την ποσότητα πορτοκαλιών στον άξονα Υ. Η καμπύλη αδιαφορίας θα εμφανίσει έπειτα μια κυρτή γραμμή καμπυλωμένη προς την προέλευση, επειδή οι καταναλωτές προτιμούν γενικά την ισορροπία μεταξύ αγαθών. Εάν ένας καταναλωτής είχε 10 μήλα, θα μπορούσε να εμπορεύεται ένα για ένα πορτοκάλι. Θα μπορούσε επίσης να εμπορεύεται δύο για ένα πορτοκάλι. Ωστόσο, με την αύξηση των συναλλαγών για τα πορτοκάλια, θα ήταν πρόθυμος να δώσει μακριά λιγότερα και λιγότερα μήλα για τα πορτοκάλια. Εν ολίγοις, εάν απολάμβανε τα μήλα και τα πορτοκάλια εξίσου, ο πελάτης θα προτιμούσε πέντε μήλα και πέντε πορτοκάλια πάνω από 10 μήλα.
Οριακό ποσοστό υποεπιτροπής
Ο οριακός συντελεστής υποκατάστασης μετρά το ποσό που ο καταναλωτής είναι πρόθυμος να παραιτηθεί από ένα αγαθό για να λάβει ένα άλλο αγαθό. Όταν ένας πελάτης αντιμετωπίζει δύο αγαθά, μειώνεται ο οριακός συντελεστής υποκατάστασης. Αυτό το φαινόμενο συμβαίνει ως αποτέλεσμα του νόμου της μείωσης της οριακής χρησιμότητας: Η κατανάλωση περισσότερων τύπων αγαθών καθίσταται όλο και λιγότερο ικανοποιητική. Στην καμπύλη αδιαφορίας, ο οριακός ρυθμός υποκατάστασης μετράται από την κλίση της καμπύλης. Η αρνητική, προς τα κάτω κλίση φύση της καμπύλης υποδεικνύει ένα μειούμενο οριακό ποσοστό υποκατάστασης.
Εφαρμογή
Οι έννοιες των καμπυλών χρησιμότητας και αδιαφορίας είναι εξαιρετικά θεωρητικές και είναι δύσκολο να εφαρμοστούν στον πραγματικό κόσμο. Ωστόσο, η έννοια του οριακού ποσοστού υποκατάστασης έχει συχνά εφαρμοστεί σε διάφορα φαινόμενα της οικονομίας. Έχει βοηθήσει να δείξει τη σχέση μεταξύ των μισθών και της προσπάθειας των εργαζομένων, των προθέσεων ψήφου και του εγκλήματος. Πολλοί οικονομολόγοι έχουν πει ότι ο οριακός ρυθμός υποκατάστασης είναι μια πολύτιμη έννοια δεδομένου ότι προσφέρει μια συγκριτική προσέγγιση στην ανάλυση χωρίς τη χρήση υποθέσεων.
